19 juni 2023 15:37 Aangepast 21 juni 2023 13:03

Eerst even dit: sinds de eerste mensachtige ontstond – ongeveer 7 miljoen jaar geleden – hebben veel menssoorten op aarde rondgelopen. De Homo sapiens, wij dus, zijn de laatst overgebleven soort. We stammen af van Homo heidelbergensis, net als de neanderthaler en de denisovamens. Deze laatste twee soorten zijn uitgestorven, maar dankzij DNA-onderzoek weten we dat ze nog in ons voortleven.

Dat dit voor neanderthalers geldt, weten we sinds 2010, toen het DNA van deze soort in kaart werd gebracht en werd vergeleken met de moderne mens. Bij mensen van Europese of Aziatische afkomst bleek zo'n 1 tot 4 procent van het genoom overeen te komen. Dat betekent: neanderthalers en onze voorouders hebben zo’n 70.000 jaar geleden seks met elkaar gehad. Sterker nog, uit de twee menssoorten zijn zelfs kinderen geboren. In die zin behoren neanderthalers ook (een beetje) tot onze voorouders. Dat geldt niet voor iedereen overigens, daarover later meer.

Van invloed op onze gezondheid

In de afgelopen jaren komen we steeds meer te weten over de betekenis van dit stukje neanderthaler dat in ons voortleeft. Het is ook van invloed op onze gezondheid.

Zo bleek recent dat sommige genvarianten van neanderthalers de kans op een ernstige vorm van covid vergroten. Al zijn er ook genvarianten van deze menssoort die ons juist tegen het coronavirus beschermen. "Er zijn ook links met immuunziektes en diabetes", weet Maarten Larmuseau, geneticus en genealoog en als hoogleraar verbonden aan de KU Leuven.

In die paar procent van ons neanderthaler-gen zit veel informatieve data, vertelt de wetenschapper. "Dat percentage is dus niet zomaar neutraal. Er zitten positieve en negatieve kanten aan."

Kromme vingers

Nu blijken genvarianten van neanderthalers dus ook iets te maken hebben met kromme vingers, bekend als de ziekte van Dupuytren. Het onderzoek, gedaan door het Karolinska Instituut in Stockholm, bestond uit een meta-analyse van verschillende DNA-databanken.

Volgens Larmuseau gaat het om een betrouwbaar onderzoek. Een van de co-auteurs, Svante Pääbo, heeft nota bene een Nobelprijs gewonnen. De Zweed bracht als eerste DNA van neanderthalers in kaart en later ook van denisova, nog een menssoort die in ons voortleeft.

Voor het onderzoek naar de genetische verklaring voor de ziekte van Dupuytren, identificeerden wetenschappers een hele reeks genetische varianten die te maken hebben met de ziekte. Een paar belangrijke varianten bleken dus neanderthalergenen te zijn. "Deze aandoening is polygenetisch. Dat betekent dat meerdere genetische varianten ermee te maken hebben", zegt Larmuseau. "Dat maakt het vrij complex."

Hans Kazàn: 'Aandoening bedreigde mijn werk'

Bij de ziekte van Dupuytren wordt het bindweefsel in je hand steeds korter, vaak in de ringvinger, middelvinger of pink. Hierdoor kun je één of meer vingers niet meer recht krijgen.

Dit kan vervelende gevolgen hebben. Illusionist Hans Kazàn heeft er ook last van, schreef hij drie jaar geleden op Instagram. Toen hij hier als twintiger mee geconfronteerd werd, 'was dat wel even schrikken'. "Deze kwaal bedreigde mijn toekomstplannen als goochelaar!"

Na een operatie ging het een aantal jaar goed. Na zijn 50ste 'sloeg Dupuytren in alle hevigheid toe'. "Eerst kon ik mijn goocheltechniek nog wel aan mijn gebrek aanpassen, maar later werd werken echt onmogelijk." Na 'magisch werk' van een chirurg kan weer goochelen, al hangt de ziekte 'dreigend boven mijn hoofd', schreef hij.

Geen behandeling

Er is dus geen behandeling waardoor de ziekte van Dupuytren verdwijnt. Medicijnen helpen niet. Soms kan een operatie tijdelijk helpen. Het ontstaan van de ziekte van Dupuytren kan overigens ook een niet-genetisch oorzaak hebben. Meer bij thuisarts.nl

Waarom interessant?

Wat hebben we aan deze wetenschap? Volgens de onderzoekers is de aandoening een mooi voorbeeld van hoe neanderthaler-DNA de regionale verschillen van ziektes kan helpen verklaren.

"Die hybridisatie die er is geweest tussen de twee menssoorten, maakt Europeanen verschillend met mensen uit Afrika. De mensen van Europese of Aziatische afkomst zijn ooit uit Afrika gemigreerd en zijn toen vermengd met neanderthalers. Dat neanderthaler-gen wordt bij mensen uit Afrika veel minder gevonden."

Met andere woorden: de aandoening komt vaker voor in Europa dan in Afrika. Dit onderzoek toont aan dat dit deels komt doordat de voorouders van Europeanen zich onderling hebben voortgeplant met neanderthalers. En Afrikanen dus niet.

Dat is ook de verklaring waarom de afwijking vooral veel voorkomt in Schotland, IJsland en Noorwegen. In dat laatste land heeft ongeveer 30 procent van de mannen ouder dan 60 jaar de aandoening.

Voorouders geen Vikingen

Om die reden staan de kromme vingers ook wel bekend onder de naam vikingziekte of Keltische klauw. "Maar met vikingen heeft het niets te maken", wil de Vlaamse wetenschapper toch even benadrukken. "Mensen vinden het gewoon een leuk verhaal omdat je het meer ziet in het noorden. Maar dat wil niet zeggen dat als je deze aandoening hebt, dat je voorouders vikingen waren. Je kan nu wel zeggen: neanderthalers hebben er iets mee te maken."